Felix Mendelssohn-Bartholdy – „Oktet smyczkowy Es-dur”, Op.20 (1825)

1. Allegro moderato,ma con fuoco
2. Andante
3. Scherzo: Allegro leggierissimo
4. Presto

Kompozycja należy do młodzieńczych dzieł Mendelssohna, który napisał ją w wieku 16 lat z okazji urodzin przyjaciela, Edwarda Rietza. Jednocześnie jest ona, obok uwertury wg Snu nocy letniej Shakespeare’a, zaliczana do grona pierwszych mistrzowskich utworów, o właściwych dla kompozytora środkach wyrazu i dających początek jego dojrzałej twórczości. Prawykonanie Oktetu miało miejsce w roku 1836 w Lipskim Gewandhaus. Krytycy docenili młodzieńczy wigor, błyskotliwość i doskonałość utworu, uznając go za jeden z cudów XIX-wiecznej muzyki. Oktet poprzedziła napisana rok wcześniej I Symfonia. Z uwagi na skomplikowaną strukturę utwór ten, mimo że napisany na zaledwie osiem instrumentów, bywa analizowany jako utwór w pełni symfoniczny. Przedstawione ujęcie znajduje potwierdzenie w słowach Mendelssohna: „We wszystkich swych częściach oktet musi być grany w stylu symfonii; piano i forte powinny być dokładnie zróżnicowane i dużo ostrzej zaakcentowane, niż jest to zazwyczaj w dziełach tego gatunku.” Inspirację kompozycji stanowiła Noc Walpurgii z Fausta Goethego: „Zwały chmur i mgły wśród drzew / Rzedną już pomału, / Podmuch w trzcinach, w liściach wiew, / Wszystko się rozwiało.” W pogodnym nastroju i migotliwych melodiach utwór przenosi słuchacza do tajemniczego świata duchów. Biograf Mendelssohna – Karl-Heinz Köhler – odnalazł w Oktecie tendencje programowe, wpisujące go w estetyczną teorię Hegla, który oczekiwał, by muzyka, nie tracąc własnej niezależności, pozostawała odniesione do zewnętrznych treści, wyrażała je. Utwór do dziś uznawany jest za jedno z najwyższych osiągnięć gatunku. Analizuje się go także jako przejście pomiędzy kameralną i symfoniczną twórczością kompozytora.

FELIX MENDELSSOHN-BARTHOLDY (1809-1847)
Urodzony w Hamburgu kompozytor, dyrygent i pianista żydowskiego pochodzenia, jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego romantyzmu, którego dorobek oraz ujawniony już we wczesnym dzieciństwie talent uczyniły go następcą Mozarta. Mendelssohn, uważany za cudowne dziecko, od najwcześniejszych lat uczył się gry na fortepianie i skrzypcach. Miał również do czynienia z elitą intelektualną i artystyczną; już jako dziecko przyjaźnił się z Goethem. Wraz z siostrą Fanny uczył się teorii muzyki i kompozycji. Gdy miał 11 lat napisał swoje pierwsze utwory fortepianowe, intensywna praca młodego Mendelssohna doprowadziła go wkrótce – po stworzeniu blisko stu dzieł – do Oktetu smyczkowego Es-dur, który skomponował jako szesnastolatek i który przedstawił go jako w pełni dojrzałego twórcę. Rodzice kompozytora prowadzili w tym czasie salon artystyczny, będący miejscem spotkań utalentowanej młodzieży. Poza edukacją muzyczną Mendelssohn studiował literaturę, sztukę i filozofię. Na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie brał udział w wykładach z estetyki Hegla. W wyniku uprzedzeń antysemickich odrzucona została jego kandydatura na stanowisko dyrektora berlińskiej Singakademie. Przez kilka lat Mendelssohn pełnił jednak w Düsseldorfie funkcję dyrektora muzycznego, prowadząc miejskie festiwale i towarzystwa muzyczne. Po śmierci ojca przeniósł się do Lipska, gdzie objął stanowisko dyrygenta Gewandhausu. Król saski Fryderyk August II nadał mu honorowy tytuł kapelmistrza dworskiego. Na kilka lat przed śmiercią Mendelssohn doprowadził do utworzenia w Lipsku konserwatorium muzycznego, na którego czele stanął, obejmując klasę kompozycji. Wiele dzieł Mendelssohna powstało podczas licznych podróży po Europie, nowe doświadczenia inspirowały jego aktywność twórczą. Podobnie też przebiegała jego edukacja, będąca raczej wynikiem kontaktów towarzyskich i przyjacielskich, niż usystematyzowanego toku nauczania. Nie do przecenienia są zasługi Mendelssohna dla odrodzenia zainteresowania muzyką J.S. Bacha, której był miłośnikiem. Dyrygując Pasją wg św. Mateusza, Mendelssohn sprawił, że twórczość mistrza, powróciła po latach zapomnienia do sal koncertowych. Ustabilizowane życie osobiste i poczucie zawodowego spełnienia uczyniły z Mendelssohna doskonałe przeciwieństwo wzorca romantycznego artysty, wiodącego niespokojną i burzliwą egzystencję. Pozostając pod wpływem klasycznych wzorców, odnosił się on także z nieufnością do awangardowych rozwiązań muzycznych epoki, charakterystycznych dla takich twórców, jak Wagner, Berlioz, Chopin czy Liszt. Jego dorobek obejmuje symfonie, koncerty, opery, oratoria, utwory chóralne i pieśni, dzieła kameralne i fortepianowe. Wszechstronna edukacja Mendelssohna uczyniła go prawdziwym człowiekiem renesansu, owocując dziełami, będącymi apoteozą życia i czerpiącymi tak z muzycznych, jak i literackich oraz artystycznych doświadczeń. Należy jednak podkreślić, że priorytetowo traktował on wymagania i naturę muzycznego języka, względy wobec niego zewnętrzne uznając jedynie za źródło inspiracji. Jak żaden inny kompozytor swojej epoki zachwycony był pięknem natury. Głębia duchowych doświadczeń Mendelssohna znalazła wyraz w jego dziełach religijnych. Będąc jednym z pierwszych wielkich kompozytorów XIX-wiecznego romantyzmu, zdobył jednocześnie dużą popularność w Anglii, gdzie podróżował wielokrotnie w ciągu swojego życia, stając się ulubieńcem królowej Wiktorii, której zadedykował III Symfonię „Szkocką”. Doceniany przez współczesnych, odnosił sukcesy kompozytorskie i dyrygenckie, osiągając status autorytetu muzycznej Europy tamtych czasów. Antysemickie nastroje pierwszej połowy XX wieku sprawiły, że Mendelssohn popadł w Niemczech w zapomnienie. W wyniku nierzetelnych interpretacji i analiz kompozytor zaczął być traktowany jako drugorzędny twórca i reprezentant sentymentalizmu romantycznego. Do łask melomanów i teoretyków powrócił w latach 60. XX wieku, m.in. dzięki pełnej edycji jego dzieł.

>>> 04.11.2012 | NIEDZIELA 19:00

BIBLIOGRAFIA
Encyklopedia Muzyczna PWM
Encyclopedia Britannica – britannica.com
Classical Archives – classicalarchives.com
Köhler Karl-Heinz „Mendelssohn Bartholdy”, PWM 1980